Legitymowanie –najczęstsza czynność budząca wiele pytań - WIADOMOŚCI - Komenda Miejska Policji w Gliwicach

Legitymowanie to ustalenie lub potwierdzenie tożsamości oraz innych danych osoby na podstawie posiadanych przez nią dokumentów. Poprzez ustalenie, czy też potwierdzenie tożsamości osoby rozumiemy stwierdzenie faktycznej zgodności pomiędzy nią samą a personaliami jej przypisanymi w legalnym dokumencie. Legitymowanie to czynność administracyjno-porządkowa, podczas której formalnie do naruszenia jakichkolwiek praw osoby legitymowanej nie dochodzi. Z legitymowaniem nierozerwalnie łączą się następujące pojęcia:
– tożsamość osoby – to zespół informacji o osobie w postaci danych personalnych i danych dodatkowych, na podstawie których możemy zidentyfikować osobę fizyczną,
–dane personalne osoby – to nazwisko, imię (imiona), imię ojca, imię i nazwisko rodowe matki, data i miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania (adres),
–dodatkowe dane – to m.in. stan rodzinny, miejsce zatrudnienia, wykształcenie.

Wybrane podstawy prawne legitymowania

Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji
Art. 15. 1. Policjanci, wykonując czynności, o których mowa w art. 14, mają prawo do:
1) legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości.

Zakres czynności zdefiniowany w art. 14 obejmuje przede wszystkim:
Art. 14. 1. W granicach swych zadań Policja wykonuje czynności: operacyjno-rozpoznawcze, dochodzeniowo-śledcze i administracyjno-porządkowe [...]
2. Policja wykonuje również czynności na polecenie sądu, prokuratora, organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego w zakresie, w jakim obowiązek ten został określony w odrębnych ustawach.[...]

Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym
Art. 129. (…)
2. Policjant, w związku z wykonywaniem czynności określonych w ust. 11, jest uprawniony do:
1) legitymowania uczestnika ruchu i wydawania mu wiążących poleceń co do sposobu korzystania z drogi lub używania pojazdu.

Podstawy faktyczne legitymowania (przyczyny)
Policjant ma prawo legitymować osoby, gdy ustalenie ich tożsamości jest niezbędne do wykonania czynności służbowych, a w szczególności w celu:
–identyfikacji osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia,
–ustalenia świadków zdarzenia powodującego naruszenie bezpieczeństwa lub porządku publicznego,
–wykonania polecenia wydanego przez sąd, prokuratora, organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego,
–identyfikacji osób wskazanych przez pokrzywdzonych jako sprawców przestępstw lub wykroczeń,
–poszukiwania osób zaginionych lub ukrywających się przed organami ścigania albo wymiarem sprawiedliwości.

Wymienione podstawy legitymowania podano przykładowo, przedstawiają one sytuacje najbardziej typowe. Mogą z nich wynikać inne okoliczności, które będą uzasadniały legitymowanie. Może ono nastąpić np.: gdy wygląd osoby odpowiada rysopisowi osoby poszukiwanej lub może dotyczyć osób spotkanych w skupiskach osób bezdomnych, lub innych miejscach, gdzie gromadzi się element podejrzany i przestępczy, osób przenoszących bagaże, których rodzaj, kształt, rozmiar i ciężar wzbudzają uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zabronionego, osób, które na widok policjanta zdradzają niepokój, osób przebywających w miejscu, do którego wstęp dla osób postronnych jest zabroniony, lub w pobliżu chronionego obiektu, ponadto osób spotkanych w miejscach ustronnych czy też wykonujących zdjęcia fotograficzne szkice lub rysunki obiektów o charakterze militarnym i strategicznym, ważnym dla bezpieczeństwa i obronności państwa itd.

Podczas legitymowania policjant, przystępując do czynności służbowych, zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2005 r. w sprawie sposobu postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów jest obowiązany:
1) podać swój stopień, imię i nazwisko w sposób umożliwiający odnotowanie tych danych,
2) policjant nieumundurowany podaje stopień, imię i nazwisko i ponadto okazuje legitymację służbową, a na żądanie osoby, wobec której podjęto czynności, umożliwia odnotowanie danych w niej zawartych (policjant nie przekazuje legitymacji osobie, umożliwia jedynie odnotowanie danych umieszczonych na dokumencie)
3) podać podstawę prawną oraz przyczynę podjęcia czynności służbowej,
4) po zakończeniu wykonywania czynności służbowych poinformować osobę, wobec której je podjęto, o prawie złożenia zażalenia do właściwego miejscowo prokuratora na sposób przeprowadzenia tych czynności,
5) przestrzegać prawa, procedur oraz zasad etyki zawodowej policjanta.

Przypadki rozpowszechniania dezinformujących twierdzeń oraz pseudoprawnych opinii, sugerujących, że w sytuacji legitymowania lub kontroli drogowej można policjantowi jedynie okazać dokument, skutkują de facto podejmowaniem prób uniknięcia weryfikacji autentyczności dokumentów, które ma prawo sprawdzić funkcjonariusz Policji.
Legitymowanie musi obejmować potwierdzenia cech osobowościowych (poprzez porównanie wyglądu osoby z jej wizerunkiem w dokumencie) oraz potwierdzenie danych osobowych (poprzez przepytanie osoby w zakresie danych zawartych w dokumencie). Może być skutecznie dokonane tylko w sytuacji faktycznego dzierżenia dokumentu przez policjanta i sprawdzenia autentyczności tego dokumentu, a tym samym potwierdzenia tożsamości osoby posługującej się tym dokumentem.
Powyższe znajduje uzasadnienie w orzecznictwie sądowym – wyrok z dnia 18 listopada 2014 roku, sygn. akt VII W 535/14 Sądu Rejonowego w Bielsku Podlaskim Zamiejscowy VII Wydział Karny w Hajnówce – w którego uzasadnieniu Sąd stwierdził, że:
"Drugą kwestią rodzącą problemy z oceną prawną zarzuconego zachowania była istota samej czynności polegającej na legitymowaniu osoby, a mianowicie, czy za wylegitymowanie można uznać jedynie okazanie dokumentu funkcjonariuszowi uprawnionego organu, czy też do osiągnięcia tego rezultatu konieczne jest jego przekazanie do rąk funkcjonariusza (wręczenie). Choć żadne z przepisów prawa kwestii tej nie rozstrzyga, to jednak opowiedzieć należy się za drugim rozwiązaniem. Przekonujące w tym zakresie okazały się wyjaśnienia przedstawione przez przesłuchiwanych w sprawie funkcjonariuszy policji. Wskazali oni bowiem choćby na konieczność zweryfikowania autentyczności dokumentu, w oparciu o który następuje ustalenie tożsamości osoby legitymowanej. Oczywiste jest, że nie może to nastąpić bez fizycznego kontaktu z dokumentem. Z tego tez względu samo okazanie dokumentu, nawet w sposób umożliwiający swobodne i nieskrępowane odczytanie zawartych na nim danych, nie mogło zostać uznane za pełne wylegitymowanie."
Celem sankcjonowania takich zachowań jest zapewnienie funkcjonariuszom wiarygodnych danych co do tożsamości osób, w stosunku do których podejmowane są czynności. Z tego względu potwierdzenie tożsamości przez inną osobę nie zwalnia z obowiązku okazania dokumentu potwierdzającego tożsamość w przypadku jego posiadania, jednak wcześniej policjant ma obowiązek pouczyć legitymowanego o odpowiedzialności z art. 65 kw.
Tym samym, kto wbrew obowiązkowi nie udziela dokumentów co do tożsamości własnej, podlega karze grzywny za wykroczenie z art. 65 § 2.
Obowiązujące prawo nakłada na legitymowanego obowiązek przekazania (wręczenia) posiadanego dokumentu (dokumentów) policjantowi. W ujęciu znaczenia słownikowego legitymować oznacza «sprawdzać urzędowo czyjeś dokumenty» (Słownik Języka Polskiego).
Istota samej czynności polegającej na legitymowaniu powoduje, że do osiągnięcia wymaganego rezultatu konieczne jest zweryfikowanie autentyczności dokumentu, na podstawie którego następuje ustalenie tożsamości osoby legitymowanej. Ze względu na zabezpieczenia stosowane w dokumentach, nie może to nastąpić bez fizycznego kontaktu z dokumentem. Dlatego też samo okazanie dokumentu, nawet w sposób umożliwiający swobodne i nieskrępowane odczytanie zawartych danych, nie może zostać uznane za pełne wylegitymowanie osoby. Zwłaszcza że w art. 65 § 2 kw mowa jest o "nieudzieleniu" dokumentu, czyli zgodne z prawem zachowanie winno polegać na "udzieleniu" dokumentu, co wskazuje na czynność przekazania, wręczenia lub innej formy wejścia w posiadanie-przejęcia faktycznego władztwa nad rzeczą (co wyjaśnia m.in. orzecznictwo do art. 58 ustawy z dnia 29.07.2005 r. - o przeciwdziałaniu narkomanii).
Czyli samo "okazanie" przedmiotowego dokumentu, polegające na uniemożliwieniu bezpośredniego kontaktu funkcjonariusza z kontrolowanym blankietem, sankcjonowane jest przez art. 65 § 2 kw.
W celu właściwej weryfikacji tożsamości osoby i legalności dokumentu (dokumentów), jakim posługuje się osoba legitymowana, policjanci są szkoleni. Wykorzystywane przez funkcjonariuszy umiejętności służą stwierdzeniu faktycznej zgodności cech osobowościowych człowieka z jego wizerunkiem, personaliami i danymi zawartymi w dokumencie oraz sprawdzenia zabezpieczeń dokumentu. Ponadto w razie potrzeby (wątpliwości) funkcjonariusze mogą skorzystać ze wzorów dokumentów i informacji o zabezpieczeniach, urządzeń technicznych oraz zwracać się o pomoc do specjalistów.
W tym kontekście należy zauważyć, że art. 65 § 2 kw nie posługuje się sformułowaniem "dokument stwierdzający tożsamość", ale "dokumentu co do tożsamości własnej". Oznacza to, że zgodnie z prawem policjant może ustalić tożsamość osoby legitymowanej m.in. także na podstawie innego niż dowód osobisty czy paszport, niebudzącego wątpliwości dokumentu, zaopatrzonego w fotografię i oznaczonego numerem lub serią.

Nieudzielenie uprawnionemu z mocy ustawy do legitymowania policjantowi dokumentów co do tożsamości własnej, stanowi naruszenie przepisów z art. 65 § 2 Kodeksu Wykroczeń.
Art. 65 § 2. Tej samej karze podlega, kto wbrew obowiązkowi nie udziela właściwemu organowi państwowemu lub instytucji, upoważnionej z mocy ustawy do legitymowania, wiadomości lub dokumentów co do okoliczności wymienionych w § 1.
Przepis ten sankcjonuje zachowanie polegające na „nieudzieleniu dokumentu co do okoliczności wymienionych w § 1" czyli tożsamości własnej lub innej osoby (oraz obywatelstwa, zawodu, miejsca zatrudnienia lub zamieszkania).
Art. 65 § 1 kw mówi natomiast o odpowiedzialności za wprowadzenie w błąd co do wskazanych (wymienionych) okoliczności.
Art. 65. § 1. Kto umyślnie wprowadza w błąd organ państwowy lub instytucję upoważnioną z mocy ustawy do legitymowania:
1) co do tożsamości własnej, lub innej osoby,
2) co do swego obywatelstwa, zawodu, miejsca zatrudnienia lub zamieszkania,
podlega karze grzywny.

Policjant jest funkcjonariuszem publicznym, wykonuje m.in.czynności zmierzające do przywrócenia porządku publicznego oraz zapobiega sytuacjom, które mogłyby go naruszyć. W związku z powyższym czynności te powinny mieć swoje odzwierciedlenie na piśmie, czyli muszą zostać udokumentowane. Dotyczy to również legitymowania. Właściwie sporządzona dokumentacja pozwoli policjantowi należycie wywiązać się z obowiązków i zapewnić mu bezpieczeństwo prawne. Ponadto ułatwi pracę innym policjantom, którzy na jej podstawie będą wykonywać dalsze czynności.

Sposoby dokumentowania czynności legitymowania

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2005 r. w sprawie sposobu postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów

§ 7. Policjant dokumentuje legitymowanie osoby w notatniku służbowym lub na odpowiednim nośniku technicznym albo w notatce służbowej, określając datę, czas,miejsce i przyczynę legitymowania oraz następujące dane osoby legitymowanej:
1) imię (imiona) i nazwisko oraz adres zamieszkania lub pobytu;
2) numer PESEL, a w przypadku braku informacji o numerze PESEL: datę i miejsce urodzenia oraz imiona rodziców i nazwisko rodowe;
3) rodzaj i cechy identyfikacyjne dokumentu, na podstawie którego ustalono tożsamość osoby legitymowanej.